Μπορεί να ακούγεται κοινότοπο ότι οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις και καινοτομίες μπορούν να αλλάξουν τη ζωή μας και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας, αλλά μπορούν επίσης να συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη, τη δημιουργία νέων ειδικοτήτων και θέσεων εργασίας. Σε συνδυασμό με έξυπνες στρατηγικές εξειδίκευσης, βασιζόμενες  στις υφιστάμενες γνωσιακές και παραγωγικές βάσεις των περιφερειών, μπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο για την έξοδο της Ευρώπης από την κρίση και να προετοιμάσουν το έδαφος για να αποκτήσει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα  σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά.

Η Έξυπνη Εξειδίκευση ή RIS3 (στρατηγικές έρευνας και καινοτομίας για έξυπνη εξειδίκευση) είναι μια στρατηγική προσέγγιση για την οικονομική ανάπτυξη μέσω στοχευμένης  υποστήριξης της έρευνας, της καινοτομίας, της παραγωγικότητας και της ανάπτυξης. Πρόκειται για μια διαδικασία που περιλαμβάνει την ανάπτυξη οράματος, τον προσδιορισμό των τομέων με το μεγαλύτερο στρατηγικό δυναμικό, την ανάπτυξη μηχανισμών για το συντονισμό πολλών φορέων, τον καθορισμό στρατηγικών προτεραιοτήτων και τη χρήση έξυπνων πολιτικών για τη μεγιστοποίηση του στηριγμένου στη γνώση αναπτυξιακού δυναμικού μιας περιοχής, ανεξάρτητα από το αν αυτό είναι ισχυρό ή αδύναμο, υψηλής ή χαμηλής τεχνολογίας.

Η Έξυπνη Εξειδίκευση επιδιώκει να αξιοποιήσει τις δυνατότητες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει κάθε περιοχή, με έμφαση στην αναβάθμιση του δυναμικού καινοτομίας και την παραγωγική απόδοση βασικών τομέων, προωθώντας νέες καινοτόμες  δραστηριότητες, συμπληρωματικές στα υπάρχοντα παραγωγικά στοιχεία. Στο πλαίσιο αυτό, η έξυπνη εξειδίκευση δεν εστιάζει μόνο στα λεγόμενα «ενθουσιώδη ξωτικά», τις νεοφυείς εταιρείες καινοτομίας και έντασης τεχνολογίας που βασίζονται σε συνεργατικούς σχηματισμούς (clusters) υψηλής τεχνολογίας, αλλά περιλαμβάνει επίσης τους «κοιμώμενους γίγαντες», μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν μείνει πίσω στον τομέα  της καινοτομίας και, συνεπώς, έχουν χάσει την ανταγωνιστικότητά τους αλλά και μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς. Όπως επίσης, τους λεγόμενους «πεινασμένους νάνους», χαμηλής τεχνολογίας μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), που δεν προσαρμόζονται εύκολα στις νέες τεχνολογίες και καινοτομίες αλλά που αξίζουν της προσοχής λόγω του μεγέθους του κλάδου και της σημασίας του ως εργοδότη.

Η πολιτική συνοχής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει ως στόχο τη μείωση των διαφορών μεταξύ των περιφερειών και την εξασφάλιση της ανάπτυξης σε όλη την Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό, οι δημόσιες αρχές, σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, μπορούν να γίνουν  καταλύτες για δράση διευκολύνοντας τις «επιχειρηματικές ανακαλύψεις» και προσφέροντας την προπαρασκευαστική βάση. Τα Διαρθρωτικά Ταμεία είναι από τα βασικά εργαλεία για την εφαρμογή της πολιτικής και, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, εισήχθη η έξυπνη εξειδίκευση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε την Πλατφόρμα για τις Στρατηγικές Έξυπνης Εξειδίκευσης (S3 Platform) τον Ιούνιο του 2011, με στόχο να παρέχει επαγγελματικές συμβουλές σε χώρες και περιφέρειες της ΕΕ για το σχεδιασμό των στρατηγικών τους στην έρευνα και την καινοτομία για έξυπνη εξειδίκευση, που περιλαμβάνει οδηγίες και παραδείγματα καλής πρακτικής, οργάνωση των πληροφοριών και σεμινάρια κατάρτισης για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής καθώς και πρόσβαση στα σχετικά δεδομένα. Άλλωστε, είναι η σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που θα κάνει τη διαφορά και θα δημιουργήσει μοναδικά περιβάλλοντα για νέες ευκαιρίες ανάπτυξης.

Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος η έξυπνη εξειδίκευση να οδηγήσει σε αλληλεπικαλύψεις με άλλα εθνικά και περιφερειακά προγράμματα και ταμεία για την υποστήριξη της καινοτομίας, ιδίως με τον  «Ορίζοντα 2020» (Horizon 2020), το μεγαλύτερο πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ με προϋπολογισμό σχεδόν € 80 δισ., σε βάθος επταετίας (2014-2020). Για να αποφευχθεί αυτή η επικάλυψη, είναι σημαντικό να ευθυγραμμιστούν οι στρατηγικές και οι δραστηριότητες που στοχεύουν σε παραπλήσιους ή συμπληρωματικούς τομείς ή πεδία εξειδίκευσης και η μεγιστοποίηση των συνεργιών εντός των χωρών  αλλά και πέραν των συνόρων με άλλες περιοχές και χώρες, καθώς και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με συμπράξεις δημοσίου –ιδιωτικού τομέα και πρωτοβουλίες της ΕΕ.

Οι βασικοί τομείς που είναι επιλέξιμοι για έξυπνη εξειδίκευση περιλαμβάνουν την προηγμένη βιομηχανία, τη βιώσιμη ενέργεια, η βιοενέργεια με βάση τις αλυσίδες προστιθέμενης αξίας, καθώς και την ενεργό και υγιή γήρανση. Η προηγμένη βιομηχανία/μεταποίηση, ως μία από τις έξι βασικές τεχνολογίες γενικής εφαρμογής (ΒΤΓΕ) - νανοτεχνολογία, μικρο- και νανοηλεκτρονική, συμπεριλαμβανομένων των ημιαγωγών, προηγμένα υλικά, βιοτεχνολογίας και φωτονική – έχει τεθεί ως προτεραιότητα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μπορεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επίσπευση της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης. Η έξυπνη εξειδίκευση είναι μια πολιτική προσέγγιση που ταιριάζει στην περίπτωση της προηγμένης βιομηχανίας, λόγω της φύσης έντασης γνώσης τους, τη σύνδεσής της με υψηλού επιπέδου έρευνα και αναπτυξιακούς δείκτες, τους σύντομους κύκλους καινοτομίας, τις υψηλές κεφαλαιουχικές δαπάνες και την απασχόληση υψηλής ειδίκευσης.

Υπό την αιγίδα της Ελληνικής Προεδρίας, πραγματοποιείται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 9-11 Απριλίου, το «Συνέδριο Βιομηχανικές Τεχνολογίες 2014 - Έξυπνη ανάπτυξη μέσω Έρευνας και Καινοτομίας». Το συνέδριο, που χρηματοδοτείται από έβδομο πρόγραμμα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέρει ευκαιρίες για την ανάπτυξη πολύτιμων συνεργασιών μεταξύ έρευνας και βιομηχανίας, αναδεικνύοντας πρωτοποριακές έρευνες και πρόσφατες καινοτομίες, όπως αναδυόμενες εταιρείες απ’ όλη την Ευρώπη.