Μεταξύ των ετών 2009 και 2012, το πρωτογενές έλλειμμα (έτσι όπως ορίζεται από το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής) μειώθηκε κατά 9% του ΑΕΠ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και ταχύτερη προσαρμογή που σημειώθηκε ποτέ σε οικονομία του ΟΟΣΑ [Γράφημα 1]. Όσον αφορά το κυκλικά διορθωμένο πρωτογενές αποτέλεσμα , το 2012 επιτεύχθηκε πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 4,3%. Για το 2013, προβλέπεται πρωτογενές πλεόνασμα κατά 0,4% του ΑΕΠ. Το πλεόνασμα αυτό, το οποίο με όρους κυκλικής προσαρμογής αντιστοιχεί σε πλεόνασμα 6,4% του ΑΕΠ, είναι το μεγαλύτερο μεταξύ των χωρών της Ευρώπης των 27. .

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μεταξύ των ετών 2009-2012 το διαρθρωτικό ισοζύγιο προϋπολογισμού της Ελλάδας συρρικνώθηκε κατά 13,8% του ΑΕΠ. Το 2013 θα σημειωθεί διαρθρωτικό πλεόνασμα ίσο με 1,2% του ΑΕΠ, το οποίο είναι το μεγαλύτερο μεταξύ των χωρών της Ευρώπης των 27.

Τα έσοδα της Γενικής Κυβέρνησης αυξήθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ, παρά τη βαθιά ύφεση. Πιο συγκεκριμένα, τα έσοδα αντιστοιχούν στο 38,4% του ΑΕΠ το 2009, στο 40,6% του ΑΕΠ το 2010, στο 42,4% του ΑΕΠ το 2011 και στο 44,6% του ΑΕΠ το 2012. Οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης μειώνονται από τα 124,7 δις ευρώ το 2009, στα 114 δις το 2010, στα 108,3 δις το 2011, φθάνοντας τα 103,9 δις το 2012. Συνολικά, μέχρι τα τέλη του 2013 έχουν ολοκληρωθεί τα 3/4 της δημοσιονομικής προσαρμογής που απαιτείται προκειμένου το χρέος να καταστεί βιώσιμο μέχρι το 2020. Τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης που ελήφθησαν όλο αυτό το διάστημα χωρίστηκαν σχεδόν ισομερώς σε μέτρα περικοπής δαπανών και σε αύξηση φόρων. Συγκεκριμένα, όπως απεικονίζεται και στο διάγραμμα 3, κατά τον πρώτο και δεύτερο χρόνο του προγράμματος , η προσαρμογή στηρίχθηκε κυρίως στην αύξηση των κρατικών εσόδων, ωστόσο, κατά την περίοδο 2013-14, η πλάστιγγα έγειρε σημαντικά υπέρ της περικοπής δαπανών. Το πακέτο μέτρων 2013-14 είναι ιδιαιτέρως εμπροσθοβαρές, με μέτρα που αντιστοιχούν σε σχεδόν 5,6% του ΑΕΠ να έχουν ληφθεί εντός του 2013, ενώ τα υπολειπόμενα μέτρα που αντιστοιχούν σε κάτι παραπάνω από 2% του ΑΕΠ θα εφαρμοστούν μέσα στο 2014.

Εκτιμώντας την αποδοτικότητα των προσπαθειών εξυγίανσης και εξετάζοντας τη βελτίωση στο προβλεπόμενο διαρθρωτικό ισοζύγιο, διαπιστώνεται ότι η εξυγίανση που πέτυχε η Ελλάδα (από τις αρχές του προγράμματος προσαρμογής) είναι όχι μόνο η μεγαλύτερη σε έκταση μεταξύ των αναπτυγμένων οικονομιών, αλλά και η ταχύτερη. Αναλυτικά, η Ελλάδα πέτυχε βελτίωση 17,5 ποσοστιαίων μονάδων στο κυκλικά διορθωμένο πρωτογενές ισοζύγιο, ενώ η εξυγίανση γινόταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,4% του ΑΕΠ (Γράφημα 4). Παρόλο που η Ελλάδα ξεκίνησε τη δημοσιονομική της προσαρμογή σχετικά αργά (2010) σε σχέση με άλλες χώρες που συμμετείχαν σε επίσημα προγράμματα βοήθειας, η χώρα καταβάλλει όχι μόνο την πιο εμβριθή αλλά και την ταχύτερη προσπάθεια εξυγίανσης μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. (Γράφημα 5)

Οι κρατικοί προϋπολογισμοί των ετών 2013 και 2014 έχουν ενσωματώσει το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιονομικών μέτρων που αναφέρονται στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ) για την περίοδο 2013-2016. Παράλληλα, η Ελλάδα συνεχίζει να εφαρμόζει το πρόγραμμα οικονομικής πολιτικής με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Επιπρόσθετα, εφαρμόζει ένα ευρύ φάσμα μέτρων, όπως είναι οι αυστηροί έλεγχοι δαπανών και ο έλεγχος βελτίωσης της φορολογικής συμμόρφωσης, με σκοπό να εξυγιάνει τα δημόσια οικονομικά της. Εφαρμόζοντας όλα τα παραπάνω, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, η Ελλάδα έχει καταφέρει να υπερβεί τους στόχους που της ετέθησαν στο πλαίσιο του προγράμματος. Η απάλειψη των δίδυμων ελλειμμάτων που χαρακτήριζε τη χώρα για πολλά χρόνια, σε συνδυασμό με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας ως απότοκο των θεσμικών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, αναμένεται να οδηγήσει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, περιφρουρώντας παράλληλα τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα και ενισχύοντας την αξιοπιστία της χώρας προς τους ιδιώτες επενδυτές.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το πρωτογενές ισοζύγιο δεν περιλαμβάνει στις δαπάνες τις πληρωμές τόκων. Προσφέρει έναν δείκτη της τρέχουσας δημοσιονομικής προσπάθειας, εφόσον οι πληρωμές τόκων έχουν προσδιοριστεί προηγουμένως από το μέγεθος των προηγούμενων ελλειμμάτων. Για χώρες με μεγάλο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος θεωρείται σημαντική, αν όχι απαραίτητη (ωστόσο όχι επαρκής συνθήκη) για τη μείωση της σχέσης χρέους και ΑΕΠ.
2. Κυκλικώς προσαρμοζόμενο ή διαρθρωτικό ισοζύγιο: Πρόκειται για ένα μέγεθος προσδιορισμού της δημοσιονομικής θέσης το οποίο είναι καθαρό από την επίδραση των μακροοικονομικών εξελίξεων στον προϋπολογισμό. Κατ’ ουσίαν, ο υπολογισμός ενός κυκλικώς προσαρμοζόμενου ή διαρθρωτικού ισοζυγίου περιλαμβάνει μία εκτίμηση για το τι έσοδα και τι κυκλικώς προσαρμοζόμενες δαπάνες (και άρα έλλειμμα) θα υπήρχαν εάν η οικονομία βρισκόταν στο πλήρες δυναμικό της, αντί του ΑΕΠ που παράγει στην πραγματικότητα.
3. Ορισμός οικονομικού προγράμματος: Οι βασικές διαφορές μεταξύ του ορισμού οικονομικού προγράμματος και του ορισμού κατά ESA-95 είναι ότι ο ορισμός οικονομικού προγράμματος δεν περιλαμβάνει τη Συμφωνία επί των Καθαρών Χρηματοοικονομικών Περιουσιακών Στοιχείων (ΣΚΧΠ), μεταβιβάσεις κερδών από το Πρόγραμμα Ομολόγων, τις περισσότερες πωλήσεις μη χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, καθώς και δαπάνες που σχετίζονται με τραπεζικές εξυγιάνσεις και ανακεφαλαιοποιήσεις.

• Μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα: το μέσο εισόδημα από συντάξεις μειώθηκε κατά 21%, ενώ για τους υψηλοσυνταξιούχους η μείωση ανήλθε σε πάνω από 40%. Η νόμιμη ηλικία συνταξιοδότησης αυξήθηκε στα 67 χρόνια για όλους τους τομείς (40 χρόνια εργασίας απαιτούνται για πλήρη σύνταξη). Ένα από τα πλέον βιώσιμα συνταξιοδοτικά συστήματα στην ΕΕ, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συνταξιοδοτικές παροχές στενά συνδεδεμένες με τις εισφορές κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου.
• Μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας: μείωση κατά 22% του κατώτατου μισθού (32% για τους νέους εργαζόμενους) και νέος μηχανισμός καθορισμού κατώτατου μισθού. Ο μέσος μισθός στο δημόσιο τομέα μειώθηκε κατά 23% μεταξύ 2010-12. Μείωση του χρόνου ισχύος των συλλογικών συμβάσεων. Κατάργηση της ωρίμανσης στις υφιστάμενες συμβάσεις. Υπεροχή των επιχειρησιακών συμβάσεων σε σχέση με άλλες συλλογικές, μείωση στις αποζημιώσεις απόλυσης.
• • Μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση: μείωση των απασχολούμενων στο δημόσιο τομέα από περισσότερους από 950.000 το 2009 σε λιγότερους από 750.000 το 2012, ενώ αναμένεται να μειωθούν περαιτέρω κατά 90.000 (δηλαδή κατά 13%) μέχρι το 2016 (σύμφωνα με εκτίμηση του ΔΝΤ). Εισαγωγή του ενιαίου μισθολογίου και οργανογραμμάτων για όλο το δημόσιο τομέα, με αξιολόγηση όλου του προσωπικού μέχρι το τέλος του 2013. Καθιέρωση της κινητικότητας και στόχων υποχρεωτικής αποχώρησης.
• Μεταρρυθμίσεις στην Υγεία: Συγχώνευση οκτώ ασφαλιστικών ταμείων σε ένα (ΕΟΠΠΥ) που καλύπτει σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού (9 εκατομμύρια ασφαλισμένοι και προστατευόμενοι). Εισαγωγή αυτόματων μηχανισμών ανάκτησης για φαρμακευτικές δαπάνες, διαγνωστικές εξετάσεις και ιδιωτικά νοσήλια, για να εξασφαλισθεί η συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια δαπανών. Παρακολούθηση επιδόσεων νοσοκομείων, διεύρυνση χρήσης γενόσημων και μη πατενταρισμένων φαρμάκων (με βάση την αξιολόγηση της ΕΕ). Καθιέρωση ηλεκτρονικού συστήματος συνταγογράφησης, αύξηση συμμετοχών.
• Μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική πρόνοια: εξορθολογισμός κοινωνικών παροχών, αυξημένη χρήση εισοδηματικών κριτηρίων για τις παροχές, εισαγωγή στοχευμένων πολιτικών για τους μακροπρόθεσμα άνεργους.
• Δημοσιονομικές-διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις: ενίσχυση δημοσιονομικού πλαισίου (μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πλαίσιο, δεσμευτικά ανώτατα όρια δαπανών, συστήματα παρακολούθησης δαπανών). Αυτόματοι διορθωτικοί μηχανισμοί όταν δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι για την κεντρική κυβέρνηση, τις κρατικές επιχειρήσεις και την τοπική αυτοδιοίκηση.
• Φορολογικές μεταρρυθμίσεις: απλοποίηση φορολογικού κώδικα, κατάργηση του Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων, υποχρεωτική ηλεκτρονική υποβολή των φορολογικών δηλώσεων, νέο σύστημα ηλεκτρονικής διασύνδεσης όλων των εφοριών. Πλήρεις έλεγχοι στη βάση κριτηρίων κινδύνου, ανάθεση δικαιωμάτων λογιστικού ελέγχου σε ιδιωτικές εταιρίες.
• Μεταρρυθμίσεις φορολογικής διοίκησης: καθιέρωση ημιανεξάρτητης θέσης Γενικού Γραμματέα Φορολογικής Διοίκησης, με πλήρεις εξουσίες για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Υποχρεωτική εναλλαγή των επικεφαλής των εφοριών, συγχώνευση εφοριών, δημιουργία 23 δικαστικών μονάδων για φορολογικές υποθέσεις.
• Επιχειρηματικό περιβάλλον: δημιουργία σημείου μίας στάσης (one-stop–shop) για την ίδρυση επιχείρησης σε μία ημέρα. Άρση των 30 σημαντικότερων εμποδίων για την επιχειρηματικότητα. Fast track διαδικασία για επενδύσεις.
• Κλειστά επαγγέλματα: κατάργηση των ελάχιστων αμοιβών για τις υπηρεσίες, κατάργηση του cabotage για τα κρουαζιερόπλοια με σημαία τρίτης χώρας, απελευθέρωση του τομέα των οδικών μεταφορών, κατάργηση περιττών υγειονομικών, εργασιακών και μεταφορικών περιορισμών στον τομέα της λιανικής.
• Ιδιωτικοποιήσεις: το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ενδυναμώθηκε με την πρόσφατη πώληση της κρατικής εταιρίας στοιχημάτων και της εταιρίας διανομής φυσικού αερίου.

Source: OECD, Going for Growth 2012

Στο διάστημα πριν από την κρίση, ο χρηματοπιστωτικός τομέας στην Ελλάδα ήταν ιδιαίτερα ισχυρός, με υψηλά επίπεδα πιστωτικής ανάπτυξης, επέκταση των ελληνικών τραπεζών στο εξωτερικό, ενώ, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα εγχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν είχαν επηρεαστεί σημαντικά από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση.

Ωστόσο, η βαθιά ύφεση που ακολούθησε, μαζί με την υψηλή αβεβαιότητα που δημιουργήθηκε, είχε σημαντικό αντίκτυπο στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ιδίως στο τραπεζικό σύστημα. Η αβεβαιότητα αυτή αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στις μεγάλες εκροές των τραπεζικών καταθέσεων που έλαβαν χώρα μέχρι τον Ιούνιο του 2012. Επιπλέον, οι ελληνικές τράπεζες υπέστησαν απώλειες από το πρόγραμμα απομείωσης δημοσίου χρέους, ενώ και ο αριθμός των μη εξυπηρετούμενων δανείων αυξήθηκε σημαντικά. Οι ανωτέρω παράγοντες επιδείνωσαν τις ήδη στενές πιστωτικές συνθήκες της αγοράς. Ως αποτέλεσμα, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των πιστώσεων προς τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα κατέστη αρνητικός από τις αρχές του 2011, συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας.

Πρόσφατα, η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται αισθητά, καθώς αποφασιστικά βήματα έχουν ληφθεί με στόχο τη σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη δημιουργία ενός υγιούς και ανταγωνιστικού τραπεζικού τομέα.

Καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσης ελήφθησαν σημαντικά μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών από το ελληνικό κράτος. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκαν κρατικές εγγυήσεις χωρίς κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό, για τη λήψη ρευστότητας από το ευρωσύστημα (είτε μέσω της χρήσης των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης ή με χρήση του μηχανισμού Επείγουσας Παροχής Ρευστότητας).

Το 2010, ιδρύθηκε το Ελληνικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, που λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας για τον τραπεζικό τομέα. Το ΕΤΧΣ εφοδιάσθηκε με 10 δισεκατομμύρια ευρώ για στήριξη κεφαλαίου. Μετά το PSI, το ποσό αυτό αυξήθηκε σε 50 δισεκατομμύρια ευρώ.

Έκτοτε, έχει ολοκληρωθεί η ανακεφαλαιοποίηση των τεσσάρων βασικών τραπεζών και το ΕΤΧΣ έχει γίνει ο μεγαλύτερος μέτοχός τους. Τρεις από αυτές παρέμειναν υπό ιδιωτικό έλεγχο, μετά την εκπλήρωση του προαπαιτούμενου για τη συγκέντρωση τουλάχιστον 10% των κεφαλαιακών τους αναγκών από ιδιωτική συμμετοχή, ενώ μία ανακεφαλαιοποιήθηκε πλήρως από το ΕΤΧΣ. Αναμένεται ότι σταδιακά οι τέσσερις βασικές τράπεζες θα είναι σε θέση να εισέλθουν και πάλι στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων.

Επιπλέον, το τραπεζικό σύστημα έχει εξυγιανθεί και υπόκειται επί του παρόντος σε αναδιάρθρωση. Ισχυροί τραπεζικοί θεσμοί σχηματίζονται με την ολοκλήρωση των εγχώριων συγχωνεύσεων.

Η εμπιστοσύνη αποκαθίσταται σταδιακά. Από το Ιούνιο του 2012 έχουν καταγραφεί καθαρές εισροές καταθέσεων. Αναμένεται ότι η συνεχής επιστροφή των καταθέσεων θα συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας, δίνοντας ώθηση στην πραγματική οικονομία.